We zaten op het terras achter in de tuin. De zon scheen uitbundig. Een prachtige dag. Maar dat was het niet. Op het gras stond een jonge vrouw te huilen. Hartstochtelijk te huilen. Ze had net gehoord dat haar moeder ernstig ziek was. We wisten niet wat te zeggen. Wat te doen. Het was niet eerlijk, het mocht niet, het kon niet. We waren verslagen En morgen zou het moederdag zijn. Ook nog.
We hadden donkere wolken gezien, sirenes gehoord, een brandlucht geroken, maar hadden er nauwelijks belangstelling voor.
Een ‘bom’ die ontplofte en een hele wijk wegblies. Er hangt nog altijd een waas van geheimzinnigheid om de oorzaak van de *vuurwerkramp die Enschede trof op 13 mei 2000. Maar. Enschede droogde haar tranen en veerde op: een mooie nieuwe woonwijk verrees op de plaats van de ramp.
En de levens van ons, wij daar in de tuin ?
Gister de tweede zondag in mei, moederdag. De zon scheen, we zaten in de tuin en stonden in het gras. Er waren mooie woorden, lieve gebaren, bossen bloemen, gebakjes en glazen wijn. Er waren kussen en tranen. Tranen van heimwee om wie er niet meer zijn en tranen van geluk. Om wat er is, nog is, en wat nooit verloren gaat: geloof, hoop, liefde. Een hoop liefde.
* De vuurwerkramp in Enschede kostte 23 mensen het leven, waaronder 4 brandweerlieden. 950 Mensen raakten gewond en 200 woningen werden verwoest. De ontploffing was de grootste explosie in Nederland sinds de Tweede Wereldoorlog ( Wikipedia)
Het blijft ongemakkelijk: een ‘mooi’ plaatje van iets vreselijks en daar een wedstrijd van maken. World Press Photo. De World Press Photo van 2024 laat net als de winnende foto van vorig jaar de slachtoffers zien van de oorlog: de gewone burgers. (Trouw)
Ongemakkelijk, want waarom een zo intiem moment op het wereldwijde web? Mag ik daar wel bij zijn? Moet ik dit wel zien?
Aan de andere kant: dragen juist beelden niet vooral bij aan de bewustwording van wat oorlog is en wat het betekent voor ‘de gewone burgers’ ? En kunnen juist beelden invloed hebben op het verloop van de oorlog? Zoals de foto van Kim Phuc, het Vietnamese meisje dat naakt met de armen wijd wegrent op de vlucht voor de Amerikaanse bommen? Na die foto gebeurde er iets in het publieke debat over de Vietnam oorlog en het gebruik van napalm.
Dat was in 1968, in 2024 bepalen juist beelden het nieuws. Het verhaal achter de foto’s wordt er niet bij verteld. Heel vaak worden foto’s geënsceneerd of gefotoshopt. Het idee dat juist een foto laat zien hoe het ‘echt’ is, is een illusie. In tegendeel foto’s worden steeds meer bewust ingezet om jou en mijn mening te beïnvloeden. Bij teksten en bij foto’s mag je gerust de vraag stellen: is dat wel zo? Wat zie ik eigenlijk?
Het is een prachtige foto, ook ik zag er een piëta in: Moeder Maria die haar dode zoon nog één maal in haar armen neemt. De kleuren, de compositie. Een Palestijnse vrouw die haar dode nichtje in haar armen houdt, haar tegen zich aan drukt. Een beeld van wanhoop en verdriet.
De foto is genomen in een ziekenhuis waar mensen na een bombardement hun nabestaanden zoeken.
‘Het gaat er niet om waar je naar kijkt, maar wat jij ziet’* is de leidraad van fotografe Vivian Keulards bij haar werk. Ik realiseer me dat dat geldt voor de fotograaf maar ook voor degene die naar de foto kijkt. Wat zie ik, wat raakt me. En wat staat me te doen. Of kan ik alleen maar het hoofd buigen. Net als Inas Abu Maaamar in Gaza.
* Trouw 19 april : Een glimp van onvoorstelbaar verlies.
Na de reünie kregen we allemaal een tas mee. In de tas een beker, een pen, een notitieblok en snoepjes met het nieuwe logo. Een rode letter R van scholengemeenschap Reggesteyn in Nijverdal. De school waar we werkten als docent, in de leiding, als conciërge, bij de administratie of in een ondersteunende functie. De letter R op een donkerblauwe achtergrond. Ik zag in de letter R wel iets van de plattegrond van een slot of een kasteel en dacht dat het blauw zou kunnen verwijzen naar de Regge, al is het water van de Regge eerder bruin dan blauw
Ik nam de tas gelijk in gebruik. Het is een mooie en stevige tas. Ik heb er al regelmatig een opmerking over gekregen: ‘Mooie tas! Mooi logo! Strak!’
Na een kinderverjaardag ging er aan het eind van het feest vaak een zakje met wat lekkers mee. En inmiddels is het gebruik van iets meegeven bij het afscheid allang niet meer beperkt tot kinderfeestjes. Bij allerlei gelegenheden kan je een tasje in de hand gedrukt krijgen met zogenaamde weggevertjes, gadgets. Het is vaak een commercieel middel om het eigen bedrijf of product te promoten. Dan vind je in de tas posters, stickers, petjes, pennen of foldermateriaal. Op internet is informatie te vinden waarom, voor wie, wanneer en bij welk evenement een ‘goodiebag’ past: ‘Een goodiebag is meer dan alleen een tasje met leuke spullen, het fungeert als een brug tussen gevers en ontvangers zoals organisatoren en deelnemers. Het creëert een positieve ervaring, versterkt relaties en kan zelfs een blijvende indruk achterlaten. Een sympathiek afscheidscadeau bij elk event.’
Vorige week kregen we aan het eind van een uitvaartbijeenkomst een puzzel als afscheidscadeau mee. Aan de binnenkant van het deksel was een bedankkaartje met foto geplakt. Uit een muur van puzzels mocht je een puzzel kiezen.
Ik zie voor me hoe bij de overledene altijd een puzzel op tafel lag. Je kon aanschuiven en een stukje leggen en meepuzzelen. Honderden puzzels maakte ze van minstens 1000 stukjes.
‘Een tedere herinnering: het beeld van jou gebogen over een puzzel. En wat een symboliek, al die stukjes en delen die jouw leven vorm gegeven hebben. Makkelijke stukken, die snel en vloeiend gingen en gedeeltes van de puzzel waar je maar niet uit kwam, waar je mee worstelde. Het leven als een puzzel. En uiteindelijk dat laatste stukje dat jouw leven rond gemaakt heeft. Een mooi leven, uniek, met de kleur van de liefde als hoofdmotief. Vaarwel lieve puzzelaarster.’
Op de keukentafel had hij het briefje met de mooie tekst achtergelaten. Die was ‘voor jou.’ Een levenswijsheid. Van een speciale scheurkalender. Van 12 maart.
Toen ik het weg wilde leggen zag ik dat er op de achterkant ook nog een stukje tekst stond. 666 leugens die iedereen gelooft Over wit uitslaande chocola. Dat je die rustig nog kunt eten al is die misschien niet erg lekker meer. De witte uitslag die kan ontstaan op chocolade is geen schimmel, maar cacaoboter die naar de oppervlakte is gekomen. Dit komt doordat de chocolade langzaam ontmengt. Hoewel de kwaliteit van de chocolade hierdoor afneemt is deze niet bedorven. Ik moest gelijk aan mijn oude tante uit Katwijk denken, bij wie wij altijd zachte onbestemde koekjes kregen en wit uitslaande chocola. Ze woonde dicht bij het strand en daarom kwamen we er maar al te graag. Op bezoek, of logeren, een bezoekje aan tante en natuurlijk van daar uit naar het strand. De smerige koek en uitslaande chocola namen we voor lief. Zelf iets lekkers meenemen bij de koffie of bij de maaltijd werkte ook niet want dan maakte ze eerst ‘de oude’ op en verdween het verse gebak in de koelkast. We maakten er geen zaak van en lachten er achteraf over onder elkaar. Desalniettemin: wij waren zeer op onze tante gesteld ondanks al haar eigenaardigheden. Ze hoorde er bij. Toen zij stierf hebben wij allemaal iets uit haar gezellige huisje aan de zee meegekregen. Het huisje hing vol met spreuken en wijsheden en schilderijtjes van de zee en het strand. Ik kreeg een paar meubeltjes mee en terwijl ik dit schrijf realiseer ik me dat het briefje op het tafeltje uit de inboedel van tante ligt. Het is echt waar.
*Wie wat bewaart heeft wat, spreekwoord
* 666 leugens die iedereen gelooft B, 2013 Herman Boel
Malou Gorter speelt de accurate secretaresse Gertrude van Tijn in de serie De Joodse Raad. Merel uit Oogappels zonder make-up. Een slimme vrouw, niet altijd even diplomatiek, maar uiteindelijk loyaal aan haar baas. Zo typt ze ondanks haar bezwaren, want wie is nou onmisbaar?, geheel te goeder trouw de namen uit van mannen die een een dag later opgepakt zullen worden. Met dank aan de keurig uitgewerkte lijst door haar uitgedraaid en persoonlijk afgeleverd aan de Duitsers.
De serie over de Joodse Raad in Amsterdam kijk ik liever niet voor het naar bed gaan. Het is te ongemakkelijk, te gruwelijk, te angstaanjagend, want je beseft dat die serie natuurlijk niet alleen over toen gaat maar vooral over nu. De tijd is voorbij dat we haarfijn wisten wie er goed of fout waren in de oorlog, dat we dachten dat er in de oorlog vooral mensen in Het Verzet zaten, of dat we meenden dat wij toch wel aan de goede kant zouden hebben gestaan.
‘Het gaat over keuzes maken‘, sprak een oude dame, toen we het over de serie hadden. ‘Wie zijn wij dat we ook maar een mening of een oordeel zouden durven uitspreken hoe het toen is gegaan. We hebben niet in hun schoenen gestaan, we kennen hun beweegredenen niet en wat zouden wij hebben gedaan? Ze dachten geheel oprecht dat samenwerken met de Duitsers de beste oplossing was.”
In Enschede was ook een Joodse Raad. Die was van het begin af aan minder gedwee ten opzichte van de Duitsers: ‘Niet meewerken, vertragen en het organiseren van onderduikadressen.’ Opvallend dat het in Enschede vooral ondernemers waren die in de Joodse Raad zaten, zij sloten de rijen en werkten nauw samen met de politie, waar ze ook hun contacten hadden. Feit is dat in Enschede verhoudingsgewijs veel minder joden zijn opgepakt dan in Amsterdam. Maar provinciestad Enschede met 1300 joden vergelijken met Amsterdam waar 80.000 joden woonden is misschien iets te gemakkelijk.
Moet je praten met Poetin? Of met Netanyahu? Met Hamas? Met de partij die je verfoeit? Met je boze buurman? Moet je onderhandelen? En als je dat niet wilt of kan wat dan? Wat kunnen wij leren van deze serie? Het stemt mij droevig. Het kwaad lijkt niet uit te roeien. En ik kan wel beginnen over een merel die begint te zingen, en de zon die door de bomen schijnt of een kindje dat wonder boven wonder uit het puin wordt gered, maar wat moeten wij toch met oorlog en geweld, al die mensonterende dingen die in de wereld gebeuren? De oude dame had gezucht. Zij wist het ook niet.
De Joodse Raad is een televisieserie in vijf delen op NPO. In de Tweede Wereldoorlog fungeerden de raden als contact orgaan tussen de bezetter en de Joodse Nederlanders. In 1943 werden de Joodse Raden opgeheven. Nederland is dan volgens de Duitsers ‘judenrein.’ De leden van de raden wacht een zelfde lot als de meeste joden. In Enschede zijn de leden op een enkeling na, ondergedoken. In Enschede overleefden 40% van de joden, in heel Nederland 25%, het laagste percentage van West Europa, met in begrip van Duitsland. (Bron: HP/DETIJD mei 2020 Herman Vuijsje)
Als ik naar het filmhuis ga in het ZINiN Theater in ons dorp, blijf ik meestal zitten na de film. Ik wil de film nog even op me in laten werken, om na een paar minuten terug te kunnen komen op aarde. Dat doe ik niet alleen, er zijn meer mensen die dat doen. Het gebeurt wel dat mensen doodstil de zaal uit ‘sluipen’ na het indrukwekkende slot van een film. Zoals het ook wel gebeurd is dat er een spontaan applaus opstijgt na een prachtige film of een film die eindigt in ‘eindelijk gerechtigheid, eind goed al goed.’
Gister was ik met mijn oude buurjongen naar Jesus Christ Superstar in de uitvoering van Ivo van Hove in theater Orpheus in Apeldoorn. Buurjongen wist dat er 2100 zitplaatsen zijn in het theater. We hadden het idee dat wij van die 2100 mensen de enige twee waren die aan het eind van de voorstelling liever stil waren gebleven. We begrepen het donderend applaus dat losbarstte op het moment dat de laatste noot was gespeeld niet.
We waren onder de indruk van de voorstelling. Het verhaal over Jezus is ons met de paplepel ingegoten. Maar deze eigentijdse versie laat opnieuw zien dat het verhaal universeel is; van alle tijden; het verhaal van mensen: de mens. ‘Een groep mensen wil de wereld veranderen, en hoe dat eindigt in de grootste beweging ooit. Een voorstelling over aanbidding en verraad. Verheerlijking en laster. Macht en opstand. Maar vooral: een verhaal van hoop’ hadden we in de aankondiging gelezen. ‘Puur en rauw. In een industriële vormgeving en een unieke setting’. Daar had mijn kunstminnende buurjongen erg van genoten. Wij waren ook onderdeel van het decor geweest. Weliswaar hadden we niet de exclusieve plaatsen op het podium, die waren uitverkocht, maar ook van af balkon 2 waren wij omstanders die keken naar wat er op het podium gebeurde. Vanuit de verte kijken naar wat zich ‘daar ergens’ afspeelt. Ons dagelijks werk zou je bijna zeggen. Je ziet en hoort van alles, hoe moet ik me er toe verhouden, wat moet ik er mee, kunnen we, kan jij, kan ik er wat aan doen? En wat dan? En hoe?
Maar dan is daar de slotscène: de gestorven mens in een cirkel van wit licht. We weten dat na de dood van de hoofdfiguur zijn verhaal eeuwen lang mensen zal blijven inspireren en hoop geven. Niet alleen een verhaal van hoop, maar ook van troost. Niets gaat verloren. Het is niet voor niets geweest.
De lakschoentjes met vetertjes staan symbool voor haar gelukkige jeugd. Haar ouders waren dolgelukkig toen ze op de wereld kwam. Blij met het kleine meisje, iedere dag opnieuw. Een veilig warm nest. En ze mocht de wijde wereld in op die mooie veterschoentjes. Er op uit en van alles ondernemen, onderzoeken, proberen. Vallen en opstaan en papa of mama maakt de vetertjes weer vast. Niet bang zijn. Doe maar. Leef maar. Woeker maar met je talenten. Een mooi begin van een mooi leven. Een ‘rijk’ leven.
Ze sprak na de vrouw die ook al zo begenadigd was: getalenteerd en ook nog rijk in de letterlijke zin van het woord. ‘Altijd uitgaan van je eigen kracht, je niet vergelijken met anderen, goed luisteren, kijken en voelen naar wat er om je heen gebeurt.’ ‘Als je veel hebt gekregen heb je ook veel te geven.’
Er wordt gezegd dat je steelt van de armen als je rijk bent. In de bijbel staat dat het ‘gemakkelijker is voor een kameel om door het oog van een naald te gaan dan voor een rijke om het koninkrijk van God binnen te gaan.’ Onmogelijk dus. Ook als je er van uit gaat dat met de naald het nauwe stadspoortje in de stadsmuur wordt bedoeld.
En toch
En toch zijn er mensen die alles mee lijken te hebben: getalenteerd, gezond, knap, geliefd, gelukkig en ook nog rijk, die het koninkrijk der hemelen op aarde lijken waar te maken. Door te delen, te geven, te inspireren, te zijn wie ze zijn, zoals ze zijn, wat ze zijn. Omdat ze alles wat ze mee hebben gekregen en ontvangen niet voor zichzelf houden maar uitdelen. Rondstrooien. Met gulle hand.
Ja ik ga. Ik ga naar de Internationale Vrouwendag vrijdag 8 maart. Het was heel lang geleden dat ik naar zo’n bijeenkomst geweest ben. En dat terwijl ik me er in de 70er jaren zo druk voor had gemaakt. En dat terwijl ik zulke goeie en mooie herinneringen aan de inspirerende en hartverwarmende internationale vrouwendagen heb. Maar op een gegeven moment kwam de klad er in. En als iemand me niet had uitgenodigd was ik waarschijnlijk ook dit jaar niet gegaan.
Maar toen ik vanmorgen in de krant las dat het kabinet de term ‘moeder’ wil schrappen uit de ‘basisregistratie personen’ kwam mijn strijdbaarheid vlammend omhoog en besloot ik dat mijn Wiske vanmorgen over vrouwen, en moeders in het bijzonder, zou gaan. *
De Internationale Vrouwendag is er om de strijdbaarheid van vrouwen en het gevoel van solidariteit met elkaar overal ter wereld te vieren. Dat het op 8 maart gevierd wordt heeft te maken met de staking van Russische vrouwen in 1917 op 8 maart voor betere arbeidsomstandigheden. De Russische vrouwen gingen de straat op en protesteerden tegen de slechte arbeidsomstandigheden, tegen oorlog, tegen voedseltekorten.
Daarom denk ik dit jaar speciaal aan alle Russische moeders en vrouwen, van wie de kinderen de oorlog ingestuurd worden. Aan de Russische vrouwen die de afgelopen dagen de straat op hebben durven gaan om bloemen te leggen voor Navalny, die hebben durven roepen STOP THE WAR. Vrouwen, moeders. Ik durf niet te beweren dat de wereld er beter uit zou zien als vrouwen de baas zouden zijn. Maar het zijn wel allemaal mannen die oorlogen beginnen en voeren.
Laten we als vrouwen niet ophouden strijdbaar en solidair te zijn met vrouwen en moeders die een hoge prijs moeten betalen voor oorlogszucht en geweld in de wereld. En opstaan als er dingen gebeuren die niet zouden moeten. Zoals de onzinnige voorstellen om woorden als man, vrouw, jongen, meisje, vader en MOEDER uit het publieke domein te verwijderen.
* Naschrift: Hoor net op de radio dat het voorstel niet doorgaat. Dat nu uitgerekend twee mannen een stokje hebben gestoken voor de wijziging (‘de ouder uit wie het kind geboren wordt’ in plaats van ‘moeder’). Notabene Geert Wilders van de PVV en Andre Flach van de SGP. Ja…
Mozart, Pianoconcert No 23 in A Major, K. 488 II Adagio verschijnt op het schermpje van de autoradio als Arie de auto op de parkeerplaats voor het Gezondheidscentrum heeft geplaatst. Hij wil de autosleutel omdraaien om uit het slot te halen, maar wacht even. Mooie muziek. Heel mooi. Dan draait hij resoluut de sleutel om en trekt de sleutel uit het slot. Hij stopt de sleutels in zijn broekzak. Hij maakt een kwartslag op zijn stoel en slaat zijn beide benen tegen elkaar terwijl hij met zijn rechterhand de deur open doet. Het rechterbeen zet hij op de grond en vervolgens heel behoedzaam het andere been ernaast. Met de rechterhand aan de deur en de linkerhand tegen de stoel duwt hij zich omhoog. Het is gelukt. Hij staat. Hij haalt de sleutels weer te voorschijn en sluit de auto af. Voetje voor voetje bereikt hij de ingang van het Centrum. De deuren gaan vanzelf open als hij er voor staat. Dat scheelt.
Wat hem scheelt? De arts leest op wat er doorgegeven is: heftige pijn in linkerbeen, al een paar weken, wordt steeds erger.
De arts spreekt hem met u aan, hij heeft de man die voor hem zit nog nooit gezien. Een vitale senior zo te zien, die wat angstig, wat achterdochtig uit de ogen kijkt. Hij is verbaasd als hij het geboortejaar op zijn scherm ziet: 1936. Dat had hij de man bij lange niet gegeven. Terwijl hij de man onderzoekt voelt hij de spanning uit het lijf wegtrekken. De klacht lijkt hem ‘niet ernstig, een vervelende spier zo te zien.’ Een doorverwijzing naar de fysiotherapeut. ‘Mag ik nog even uw hartslag en bloeddruk opmeten voor de zekerheid en nog een paar routinevragen stellen?’
‘U gebruikt helemaal geen medicijnen? Geen bloedverdunners? Geen slaaptabletten? Geen supplementen, of vitaminetabletten? Hoe bent u zo gezond oud geworden?
Maar ik ben pas eenentwintig grapt Arie, eind van de maand word ik tweeëntwintig. Alle spanning is weg bij Arie na de geruststellende woorden van de arts. Zijn ogen glanzen weer als hij vertelt over de bijzondere verjaardag van hem op 29 februari. Opgelucht verlaat hij het gezondheidscentrum. Als hij in de auto zit doet hij eerst de radio aan. Mooie muziek, heel mooi.
Wiske Schrijft 