Zondag tussen twaalf en twee en luister ik regelmatig het radioprogramma Adres Onbekend op radio 5. In het programma worden al bijna 50 jaar ‘familieleden, vrienden met elkaar verenigd.’ Wat me iedere keer weer frappeert is dat in families geheimen kunnen bestaan die iedereen weet maar ‘waar niet over werd gesproken.’ Dat het jongste zusje niet van vader was maar van de bakker bijvoorbeeld. Open praten over gevoelige kwesties, het lijkt of het juist in familieverband ingewikkeld is.

Vandaag is de sterfdag van mijn moeder. 15 Jaar geleden overleed ze in de vroege morgen. Ik was bij haar in haar bejaardenwoninkje in Hoogeveen. Ik was de dag ervoor door haar buurvrouw gebeld die vertelde dat het niet goed met haar ging. Mijn moeder had haar gevraagd mij te bellen. Het leek een griepje te zijn aldus de arts die haar onderzocht. Voor het eerst van mijn leven zag ik mijn moeder naakt. Ik bleef bij haar en belde mijn broers en zussen. Ik was niet gerust op haar ademhaling en raadpleegde de verpleegsters in de familie. Die stelden me gerust, zeker toen mijn broer ook nog vertelde dat onze opa wel 20 jaar zo’n herrie maakte als hij in bed lag. Ik bleef slapen, dat wil zeggen ik lag in bed boven en hoorde haar in de slaapkamer beneden. Tegen de morgen ging ik even naar het toilet. Toen ik de deur open deed stond ze daar in haar lange nachtjapon. Ze moest ook, zei ze. Ze was koud. Heel koud. Ik heb haar een glaasje water gegeven en onder gestopt. Over haar rug gewreven. ‘Wat ben je toch koud’ ‘probeer nog maar een beetje te slapen, het is nog zo vroeg’, waren de laatste woorden die ik tegen haar sprak.

Je zou mijn moeder een koude vrouw kunnen noemen. Een arm om je heen, lieve woorden zeggen, nee dat was er niet bij. Knuffelen, kussen, ze gruwde er van. Ze wist het van zichzelf en verontschuldigde zich ervoor: “Ik heb zelf ook weinig liefde gehad, ik kan het niet.” Praten zoals met vrienden en vriendinnen was er niet bij.

Met elkaar praten, met elkaar iets doen geeft verbondenheid, maar de ultieme vorm van intimiteit is samen zwijgen las ik ergens. En ik denk aan die avond in september toen je was gekomen na een verschrikkelijke gebeurtenis in mijn gezin. Ik lag in bed en hoorde de slaapkamerdeur opengaan, je kwam er aan in je lange flanellen nachtpon. Je zei niks, sloeg de dekens opzij en ging naast me liggen. Niet tegen me aan. Naast me aan de andere kant van het bed. Zwijgend lagen we daar.

We hebben het er nooit meer over gehad. Ik moest er vanmorgen aan denken toen ik naar de wolken keek en dacht aan je lievelingslied: die wolken lucht en winden wijst spoor en loop en baan, zal ook wel wegen vinden waarlangs uw voet kan gaan

* Lied 904, Beveel gerust uw wegen. Tekst Paul Gerhardt.